Chất lượng nguyên liệu là vấn đề then chốt trong  thức ăn chăn nuôi. Lựa chọn nguyên liệu thích hợp để phối chế thức ăn cho động vật cần phải hội đủ hai điều kiện cơ bản là chất lượng và giá thành. Vì vậy việc hiểu biết về thành phần, tính chất của từng loại nguyên liệu sử dụng trong phối chế thức ăn là rất cần thiết.

Trong sản xuất thức ăn cho động vật người ta thường phân chia theo khối lượng và mục đích sử dụng. Trong công thức thức ăn, các nguồn nguyên liệu được phân chia như sau:

- Nhóm cung cấp đạm: bột cá, bột tôm, bột đậu nành …

- Nhóm cung cấp năng lượng: cám, tấm, bột mì…

- Nhóm cung cấp chất khoáng: bột xương, bột sò, premix khoáng

- Nhóm cung cấp vitamin: bao gồm nhiều loại vitamin có thể có trong nguyên liệu hoặc premix vitamin

- Nhóm chất bổ sung: nhóm chất hỗ trợ dinh dưỡng, nhóm chất bảo quản và duy trì giá trị dinh dưỡng, nhóm chất hỗ trợ tiêu hóa, tăng trưởng….

Nhu cầu protein của động vật rất cao để thúc đẩy tăng trọng. Chính vì vậy trong chế biến thức ăn chăn nuôi, nguồn nguyên liệu cung cấp protein luôn là yếu tố được quan tâm đầu tiên.

Nguyên liệu cung cấp protein có hàm lượng protein lớn hơn 30%, được chia làm hai nhóm phụ thuộc vào nguồn gốc: protein động vật  và protein thực vật.

Nguồn protein động vật có hàm lượng protein từ 50% trở lên và thường được động vật sử dụng hiệu quả hơn nguồn protein thực vật. Các nguồn protein động vật thường được sử dụng trong thức ăn là: Bột cá, bột đầu vỏ tôm, bột huyết, bột mực, bột nhuyễn thể…., trong đó bột cá được xem là nguồn protein thích hợp nhất cho tất cả các loài tôm cá nuôi. 

1. Bột cá

Bột cá là nguồn cung cấp protein tốt nhất cho các loài động vật. Bột cá có hàm lượng protein cao, trung bình từ 45%-60%, có loại hơn 70% và chủ yếu được làm từ cá biển. Bột cá chứa đầy đủ các acid amin cần thiết cho động vật (EAAI: >0.92). Đặc biệt trong thành phần lipid của bột cá có nhiều acid béo cao phân tử không no (HUFA). Trong bột cá có hàm lượng vitamin A và D cao và thích hợp cho việc bổ sung vitamin A trong thức ăn. Bột cá làm cho thức ăn trở nên có mùi hấp dẫn và tính ngon miệng của thức ăn. Hàm lượng khoáng trong bột cá luôn lớn hơn 16% và là nguồn khoáng được động vật thủy sản sử dụng hiệu quả. Năng lượng thô của bột cá khoảng 4100-4200 kcalo/kg. Ngoài ra, một số nghiên cứu cho thấy trong bột cá có chứa chất kích thích sinh trưởng, đây là nguyên nhân chính khi thay thế bột cá bằng các nguồn protein động vật khác kết quả không hoàn toàn đạt được như sử dụng bột cá.

2. Bột đầu vỏ tôm:  

Bột đầu vỏ tôm là phụ phế phẩm của ngành chế biến tôm khô và các nhà máy chế biến tôm đông lạnh, tôm bị loại ra trước đông lạnh hay sau quá trình chế biến được xử lý bằng cách phơi khô hay sấy. Trên thị trường hiện nay có một số loại bột tôm tùy thuộc vào loại vật liệu thô được sử dụng. Nó có thể chứa tôm hoặc các bộ phận của tôm chẳng hạn như đầu hoặc vỏ, bột tôm cũng có thể được làm từ tôm tươi. Bột đầu vỏ tôm cung cấp vào thức ăn ngoài mục đích cung cấp protein còn là nguồn cung cấp khoáng và một số chất dinh dưỡng khác, nó cũng được xem là nguồn cung cấp  protein chính cho động vật do hàm lượng protein cao 30%-40%.

Bột đầu vỏ tôm thường được sử dụng trong chế biến thức ăn cho tôm, là nguồn cung cấp khoáng, cholesterol, astaxanthin cho tôm. Hàm lượng astaxanthin trong bột đầu vỏ tôm >100ppp. Ngoài ra bột đầu vỏ tôm giàu chitin là chất cần thiết cho quá trình hình thành vỏ của tôm. Mục đích bổ sung bột đầu vỏ tôm vào thức ăn cũng nhằm cải thiện mùi vị hấp dẫn của thức ăn.

Đối với gà, vịt, cút: Bột đầu vỏ tôm có thể thay thế bột cá, bột đậu nành trong khẩu phần ăn của gà, vịt, cút thịt. Tỷ lệ thay thế dao động từ 25% đến 65% cho bột cá, và từ 50% đến 100% cho bột đậu nành. Bột đầu vỏ tôm cũng được sử dụng như chất bổ sung sắc tố ở gà, vịt, cút. Đối với gà, vịt, cút đẻ thì bột đầu vỏ tôm rất cần thiết vì chúng bổ sung Canxi và chitin là chất cần thiết cho quá trình hình thành vỏ trứng

Đối với thủy sản: Bột đầu vỏ tôm là thức ăn rất tốt cho cá do protein thô cao và khả năng tiêu hóa cao (84,29%) nó có tác dụng kích thích tăng trưởng cho cá.

Chất lượng của bột đầu vỏ tôm rất biến động phụ thuộc vào các loài tôm, phương thức chế biến và bảo quản.